Twee jaar geleden selecteerde Revalidatie Nederland enkele onderwerpen die bijzonder belangrijk zijn voor patiëntveiligheid in revalidatiecentra. Dit om lidorganisaties te stimuleren om te werken aan een gecertificeerd veiligheidsmanagementsysteem (VMS). Het had effect: acht van de twintig bij Revalidatie Nederland aangesloten centra zijn inmiddels gecertificeerd en de rest zal snel volgen.

‘We willen bijvoorbeeld dat medewerkers die patiëntencontact hebben geen ringen en horloges dragen’, vertelt Claudine Coenen, VMS-coördinator bij Revalidatie Medisch Centrum Groot Klimmendaal. ‘Daar werken we op verschillende manieren aan. Zo heeft elke afdeling een verpleegkundige die contactpersoon is voor infectiepreventie en collega’s hierop aanspreekt. Ook hebben we een ludieke actie over handhygiëne georganiseerd, waarbij medewerkers konden zien hoeveel bacteriën er achter sieraden zitten.’ 

Voor Groot Klimmendaal, het eerste revalidatiecentrum waarvan het veiligheidsmanagementsysteem in 2013 gecertificeerd werd, is het werken aan patiëntveiligheid een continu proces. ‘Onze bestuurder loopt samen met mij of mijn collega regelmatig veiligheidsrondes. Dan checken we allerlei veiligheidsaspecten. Liggen de patiëntendossiers achter slot en grendel, ook als iemand even koffie aan het halen is? Staan er geen producten die over de datum zijn in de koelkast? De bestuurder gaat tijdens deze rondes vooral met mensen in gesprek, want het verbeteren van patiëntveiligheid vraagt in de eerste plaats een cultuurverandering. Je moet in het DNA van de medewerkers krijgen dat systematisch veilig werken nodig is. Een VMS helpt daarbij; mensen worden proactief.’

Samenhang

‘Het is inderdaad belangrijk dat werken aan veiligheid systematisch gebeurt’, beaamt Jeroen Smale, beleidsmedewerker bij Revalidatie Nederland. ‘Je streeft naar een situatie waarin de patiëntveiligheid verweven is met de werkpraktijk. Elke individuele medewerker moet zien welke risico’s er zijn en vooral hoe hij of zij deze risico’s kan vermijden. Niet één keer, maar in een voortdurende plan-do-check-act-cyclus.’ Een veiligheidsmanagementsysteem dwingt een instelling en medewerkers om continu naar veiligheid en preventie te kijken. ‘Zo’n systeem zorgt voor samenhang. Er gebeurt vaak al veel op het gebied van patiëntveiligheid, en dat breng je samen in een integraal veiligheidsbeleid. Uiteindelijk moet het ertoe leiden dat het veiligheidsdenken in de hele organisatie gaat leven.’

Kruistabel

Ziekenhuizen moeten vanaf 2014 verplicht een VMS hebben. Voor revalidatiecentra is zo’n systeem officieel niet verplicht, hoewel de Inspectie voor de Gezondheidszorg er vanaf dit jaar wel op toetst en sommige verzekeraars het in hun voorwaarden hebben staan. Om revalidatiecentra te stimuleren een VMS op poten te zetten, koos Revalidatie Nederland vijf ’hoogrisico-thema’s’: infectiepreventie, het gebruik van medische technologie, medicatieveiligheid, basismedische zorg en het voorkomen van incidenten, zoals onverwachte valincidenten, tijdens de revalidatie.

Het veiligheidsmanagementsysteem van revalidatie-instellingen kan worden gecertificeerd als het voldoet aan de NTA 8009. NTA staat voor Nederlandse Technische Afspraken. Elementen uit de NTA zijn bijvoorbeeld: risicobewustzijn van medewerkers, patiëntveiligheidscultuur, patiëntenparticipatie, verantwoordelijkheid raad van bestuur, risico-inventarisatie vooraf en achteraf. De NTA-elementen en de vijf kernthema’s van Revalidatie Nederland kunnen in een kruistabel worden weergegeven. Vervolgens bekijkt de instelling bij elk hokje wat er al gebeurt en waar de situatie verbeterd kan worden. Smale: ‘Je kijkt dan bijvoorbeeld hoe het staat met het risicobewustzijn van de medewerkers bij het omgaan met medicatie.’

Hiaten

‘Het werken met een veiligheidsmanagementsysteem levert ons veel op’, vertelt Marleen Lannoo, beleidsmedewerker kwaliteit en veiligheid

bij revalidatiecentrum Reade. ‘Neem nu het onderwerp medische technologie. Door daar in te duiken, verzamelden we kennis over de bij ons gebruikte apparaten. We wisten bijvoorbeeld niet precies welke apparatuur we in huis hadden, en waar die stond. Of hoe oud de apparaten waren, en of de medewerkers goed getraind waren in het werken ermee. Door jezelf systematisch die vragen te stellen, krijg je inzicht en weet je hoe je de veiligheid kunt optimaliseren.’

Inmiddels is ook Reade gecertificeerd, en de organisatie voegde een zesde kernthema toe aan de lijst van Revalidatie Nederland: informatieveiligheid. Groot Klimmendaal heeft dit thema eveneens toegevoegd. ‘Dat is in dit digitale tijdperk cruciaal, al mogen er natuurlijk ook geen papieren dossiers rondslingeren.’ En ook Reade organiseert veiligheidsrondes. ‘Dat doen leidinggevenden samen met intern deskundigen, zoals de deskundige infectiepreventie en het hoofd bedrijfshulpverlening.

Leidinggevenden leren zo anders te kijken naar hun afdeling. Ze zien zelf waar de hiaten zitten. Sinds kort lopen medewerkers mee, om vervolgens zelfstandig hun eigen afdeling te inspecteren. Er is echt meer aandacht gekomen voor de veiligheid. Zo leidde een veiligheidsronde tot een verbouwing, omdat opslagruimtes niet voldeden voor opslag van steriele medische hulpmiddelen. En we maakten een quiz over handhygiëne en het dragen van dienstkleding en handschoenen.’

Veiligheidscommissie

Maar hoe doe je het concreet, zo’n veiligheidsmanagementsysteem opzetten? We nemen Groot Klimmendaal als voorbeeld. Daar is een veiligheidscommissie leidend, met zes subcommissies en een werkgroep. Claudine Coenen: ‘Daarnaast hebben we precies omschreven wélke medewerkers wát moeten weten op het gebied van patiëntveiligheid. Die kennis staat in een boekje dat alle medewerkers op hun deurmat hebben gekregen. Deze kennis toetsen we met e-learning-modules.’ Daarnaast volgen alle medewerkers jaarlijks trainingen op het gebied van patiëntveiligheid, waaronder de zogeheten IZEP-training. ‘Medewerkers scoren tijdens deze training de veiligheidscultuur van hun afdeling op een aantal dimensies, zoals ‘nalevingsgedrag’. En gaan vervolgens in discussie over de vraag hoe de situatie binnen de eigen afdeling is, en wat er beter kan.’ Verder heeft het centrum een digitaal systeem waarmee medewerkers incidenten en bijna-incidenten kunnen melden zonder bang te hoeven zijn dat ze in de problemen komen. ‘Want het gaat er niet om wie ‘schuldig’ is. Het gaat om de vraag: hoe kun je het proces anders inrichten om te voorkomen dat het nog eens gebeurt?’

Serieus

Zowel Lannoo als Coenen benadrukt dat het voornaamste is om te werken aan een cultuuromslag. Medewerkers moeten begrijpen waaróm veiligheid een voortdurend punt van aandacht hoort te zijn. Dat het voorkomen van bijvoorbeeld een infectie of medicatiefout van wezenlijk belang is voor een revalidatie-instelling. Daarbij is de rol van bestuur en management cruciaal. Marleen Lannoo: ‘Je moet volhouden, zorgen dat er continu aandacht voor is. En je hebt het bestuur en lijnmanagement echt nodig om een open sfeer te bereiken waarin iedereen meedenkt over veiligheid.’ 

Revalidatie Nederland juicht de invoering van gecertificeerde veiligheidsmanagementsystemen toe. ‘Omdat we patiëntveiligheid heel belangrijk vinden’, aldus Jeroen Smale. Ook verzekeraars zetten dus druk achter de invoering van zulke systemen. ‘Verschillende verzekeraars willen dat die certificering eind dit jaar al rond is. Ik verwacht dat vrijwel alle instellingen in de loop van 2016 gecertificeerd zullen zijn. We zijn heel blij dat onze leden het zo serieus oppakken.’